Yargı Reformu ile tamamlanan projeler neler?

TBMM'ye Yargı Reformu Strateji Belgesi çerçevesinde sunulacak yeni yargı paketleriyle plandaki amaç ve faaliyetler yasalaşacak, yeni uygulamalar devreye girecek. İnsan Hakları Eylem Planı 11 ilke, 9 amaç ve çok sayıda hedeften oluşacağı öğrenildi.

HEDEFLENEN 122 FAALİYET BAŞARIYLA TAMAMLANDI

Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 30 Mayıs 2019 tarihinde İnsan Hakları Eylem Planı'nı da içeren Yargı Reformu Strateji Belgesi'nin açıklanmasının ardından bugüne kadar belgedeki 256 faaliyetten 122'si çok sayıda idari düzenleme ve yasal çalışmalarla tamamlandı. Yaklaşık yüzde 50'si hayata geçirilen belge kapsamında bugüne kadar TBMM'de 3 yargı paketi yasalaştığı biliniyor.

HAK VE ÖZGÜRLÜK ALANLARI GENİŞLETİLDİ

1. paketle, ifade özgürlüğüne ilişkin mevzuatta yapılan değişikliklerle bireylerin hak ve özgürlük alanları genişletildi. Terörle Mücadele Kanunu'nun 7. maddesine, "Haber verme sınırları içerisinde yer alan, eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz." hükmü getirildi. İfade ve toplanma özgürlüğünü ilgilendiren yargı kararlarına karşı istinaf incelemesinden sonra Yargıtaya da başvuru imkanı tanındı. Uzun tutukluluk halinin ortadan kaldırılması amacıyla soruşturma aşaması için ayrı bir azami tutukluluk süresi belirlendi. Suça sürüklenen çocuklar için azami tutukluk süreleri kısaltıldı. İnternet erişim engelleme usulleri, ifade özgürlüğü çerçevesinde revize edildi. Hakim ve savcılık mesleklerine girişteki mülakat sınavının daha geniş temsile dayalı bir heyet tarafından yapılması sağlandığı bildirildi.

HUKUK MESLEKLERİNE GİRİŞ SINAVI DÜZENLEMESİ

Hukuk fakültesi mezunlarının hakim, savcı, avukat ve noter olabilmeleri, "Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı"nda başarılı olmaları şartına bağlandı. Yargılamaların daha hızlı tamamlanabilmesi için istinaf usulüne ilişkin değişiklikler yapıldı. Birlikte işlenmiş suçlardan dolayı istinaf mahkemesince verilen lehte bozma kararından istinaf kanun yoluna başvurmayanların da yararlanabilmesi sağlandı. Avukatların farklı alanlardaki hakları geliştirildi ve bu kapsamda hususi damgalı pasaport alabilmeleri sağlandı. Vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması ve lekelenmeme hakkının daha etkin korunması için ceza usulündeki ön ödeme ve kamu davasının açılması kurumları revize edildiği açıklandı.

BASİT VE SERİ YARGILAMA USULÜ BAŞLATILDI

Mahkemelerde davalara tarf olan vatandaşların uzun yargılama süreçleri ile karşı karşıya kalmaması için bazı fiillere yönelik soruşturmaların fail ile savcı arasında anlaşmayla sonlandırılabilmesi seri muhakeme usulüyle sağlandı. Soruşturma aşamasının eksiksiz tamamlanması ve bu suretle yargılamaların daha hızlı sonuçlandırılması için iddianamenin iadesi müessesesinin kapsamı genişletildi. Bazı suçların basitleştirilmiş ve hızlı bir yargılama usulüyle görülmesini sağlayan basit yargılama usulü getirildi. Çocukların lekelenmeme hakkının daha iyi korunması için suça sürüklenen çocuklara özgü kamu davasının açılmasının ertelenmesinin kapsamı genişletildi. Özellikle cinsel şiddet mağduru çocukların ve kadınların adli süreçte ikincil örselenme yaşamaması amacıyla çocuk izlem merkezi ve adli görüşme odalarının kullanılması zorunlu kılındı. Adliyelerde görev yapan uzmanların (psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacılar) tüm adli süreçlerde psikososyal destek hizmeti sunulabilmesi mümkün hale getirildiği açıklandı.

ONARICI ADALET ANLAŞI BÜYÜK ORANDA GÜÇLENDİRİLDİ

2. yargı paketi kapsamında ise adalet personeli alımına ilişkin sınavlarda mesleki ve teknik liselerin adalet alanlarının mezunlarına öncelik tanınması sağlandı. Yeni bir infaz hakimliği modeli oluşturuldu, infaz uygulamalarının uzmanlaşmış hakimler tarafından yürütülmesi uygulamasına geçildi. Bazı suçlarda kovuşturma aşamasında da etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanılması mümkün hale getirildi, böylece onarıcı adalet anlayışı güçlendirildi. 

İNFAZ SİSTEMİNDE ADALET VE ETKİNLİĞİN SAĞLANMASI

İnfaz sistemi revize edildi ve alternatif infaz usulleri geliştirilerek infazda adalet ve etkinlik sağlandı. Koşullu salıverilme kapsamında cezaevlerinde geçirilmesi gereken süreler yeniden belirlendi. Cezaevlerinde bulunan vatandaşların haklarının genişletilmesi sağlandı. Bu kapsamda hapis cezalarının hafta sonu, geceleyin veya konutta infazına ilişkin mevcut uygulamanın sınırları artırıldı. Kadınlar ve yaşlılar için öngörülen konutta infaz usulünün ceza sınırı artırıldı ve çocuklar da bu usule dahil edildi. Yeni doğum yapan ve toplam 3 yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olan kadın hükümlülere cezalarını konutunda infaz edebilme imkanı getirildi ve hamile kadınların cezasının 1,5 yıl ertelenebileceği hükme bağlandı.

İYİ HAL DEĞERLENDİRMESİNİ YAPAN KURULUN YAPISI TAMAMEN REVİZE EDİLDİ

Ceza infaz kurumlarında bulunanların koşullu salıverilmesi, açık ceza infaz kurumlarına geçebilmesi ve diğer bazı hakları açısından önem taşıyan "iyi hallilik değerlendirmesi" revize edildi. Bu kapsamda hükümlülerin iyi hal değerlendirmesinin infazın tüm aşamalarında ve altı ayda bir yapılması uygulaması getirildi. İyi hal değerlendirmesini yapan kurulun yapısı revize edildi. Zorunlu ve ivedi durumlarda, Cumhuriyet başsavcılığının hapis cezasının infazına altı ay ara verebilmesine ilişkin yetkisi bir yıla çıkarıldı. Hükümlülerin eş veya çocuklarının sürekli hastalık veya malullükleri halinde infaza ara verilebilmesine imkan tanındı. Çocuk hükümlülere verilebilecek ödül imkanının kapsamı genişletildi. Hükümlülerin hediye kabul etme hakkı genişletildi ve çocuk ile 65 yaşını tamamlamış hükümlüler ile beraberinde çocuğu bulunan kadın hükümlüler bakımından belirli zaman dilimi dışında da hediye alabilme imkanı sağlandı. Açık ceza infaz kurumunda bulunan hükümlülerin üç günlük mazeret izin hakkı yedi güne çıkarıldı. Hükümlülere hasta olan yakınlarını ziyaret edebilmeleri amacıyla verilen mazeret izin hakkı genişletildi. 

ÖN İNCELEME AŞAMASINA YENİ DÜZENLEMELER UYGULANIYOR

TBMM'de kabul edilerek yasalaşan üçüncü yargı paketi kapsamında da hukuk uyuşmazlıklarının daha kısa sürede görülebilmesi için basit ve yazılı yargılama usulünde ön inceleme aşamasına ilişkin yeni düzenlemeler getirildi. Uyuşmazlıkların daha az masrafla ve kısa sürede çözülebilmesi için tüketici uyuşmazlıklarında zorunlu ara buluculuk getirildi. Bazı davaların (ticari davalar, fikri ve sınai haklardan kaynaklanan davalar gibi) ihtisaslaşmış hakimler tarafından il merkezlerinde görülebilmesinin önü açıldı.

E-DURUŞMA ÜLKE GENELİNDE BAŞLADI

Hukuk mahkemelerindeki duruşmalara avukatların bulundukları yerlerden video konferans yöntemiyle bağlanmalarını sağlayan e-duruşma uygulaması başlatıldı. Ticari davalarda basit yargılama usulünün uygulama sınırı yükseltildi ve bu suretle yargılamaların daha hızlı tamamlanmasının önü açıldı. Görevsizlik veya yetkisizlik kararlarının, verildiği anda kesin olması halinde taraflara tebliğ edilmesi sağlandı ve bu şekilde hak arama hürriyetinin güvencesi artırıldı. Duruşmaların gizli olarak yapılabileceği haller arasına "yargılama ile ilgili kişilerin korunmaya değer üstün bir menfaatinin bulunması" hali de eklendi. Delil avansının, dava açılırken mahkeme veznesine peşin olarak yatırılması zorunluluğu kaldırıldı ve bu suretle vatandaşların mali yükü azaltıldığı biliniyor.

İDARİ FAALİYETLER KAPSAMINDA HAYATA GEÇİRİLEN FAALİYETLER  

İdari faaliyetler kapsamında hakim ve savcıların milletine taahhüdü olan "Türk Yargı Etiği Bildirgesi" kamuoyuna ilan edildi ve HSK tarafından uygulanmaya başlandı. Hakim ve savcı adaylarının mesleğe daha iyi hazırlanabilmeleri için Türkiye Adalet Akademisi yeniden yapılandırıldı.  Hakim ve Cumhuriyet savcılarının kararlarının, AYM ve AİHM kararlarına uygunluğunun meslekte yükselme süreçleri ve denetimlerinde gözetilmesi sağlandı. Hukuk eğitiminin kalitesinin artırılması için hukuk fakültelerine girişte aranan ve 190.000 olan başarı sıralaması önce 125.000, daha sonra da 100.000 yükseltildi. Kayseri, Van, Diyarbakır ve Trabzon bölge adliye mahkemeleri faaliyete geçirilerek bölge adliye mahkemelerinin sayısı 9'dan 15'e çıkarıldı. Adana Bölge İdare Mahkemesi faaliyete geçirilerek bölge idare mahkemelerinin sayısı 7'den 8'e çıkartıldı. Adalete erişimin geliştirilmesi için bazı avukatlık hizmetlerindeki KDV oranı yüzde 18'den yüzde 8'e düşürüldü.

NOTERLİK İŞLEMLERİNDE MESAFE KALKTI VE ZAMAN KAYBI ÖNLENDİ 

2019 Nisan ayı itibarıyla noterlikler, hafta sonlarında da hizmet vermeye başladı. Yurt dışında yaşayan vatandaşların konsolosluklarda yaptıkları noterlik işlemlerinin bir örneğinin, Türkiye'deki noterlerden anında alınabilmesi sağlandı. 2019 yılında bir noterden yapılan işlemin başka bir yerdeki noterden anında alınabilmesi sağlandı. Bu uygulama ile mesafeler ortadan kaldırıldı ve zaman kaybının önüne geçildi.

2020 yılında tüm noterliklerde güvenli ödeme sistemine geçilerek taraflar arasındaki para transferinin işlem tamamlanmadan gerçekleşmemesi sağlandı. Noterlik hizmetlerinde dijital dönüşüm çalışmaları kapsamında "e-Noter" uygulaması ile vatandaşlara kolaylıklar getirildi. Bu kapsamda ilgili tarafından e-başvuru uygulamasına kullanıcı girişi yapılmadan, sadece asgari bilgiler ile istenilen noterlikten randevu alınabilmesinin önü açıldı. İlgilinin Türkiye Noterler Birliği Bilişim Sistemi'ne üye olarak noterlik işlemlerinin hazırlanmasını sağlayarak sadece imza için noterliğe gitmesi, ilginin noterliğe hiç gitmeksizin e-imza sahibi olması kaydıyla ihtarname, ihbarname ve çeviri gibi bir kısım noterlik işlemlerini bulunduğu yerden yapabilmesi sağlandı. 

YARGIDA PERFORMANS ÖLÇÜM VE TAKİP MERKEZİ BAŞARIYLA KURULDU 

Yargıda şeffaflığın bir gereği olarak kişisel verilerin korunması kaydıyla Hakimler ve Savcılar Kurulunun hakim ve savcılar hakkında verdiği disiplin kararlarının bazılarının kamuoyuna açıklanması sağlandı.  Makul sürede yargılanma hakkının daha etkin korunması için HSK Teftiş Kurulu bünyesinde Yargıda Performans Ölçüm ve Takip Merkezi kuruldu.  Bilirkişilik reformu kapsamında "Bilirkişilerin Uyacağı Rehber İlkeler ve Bilirkişi Raporlarında Bulunması Gereken Standartlar" belirlendi. 

SAVCILAR ASLİYE CEZA MAHKEMELERİNDE YENİDEN DURUŞMALARA ÇIKTI

Asliye ceza mahkemelerinin duruşmalarında savcıların bulunması sağlandı. Hakim, savcı ve avukatlar ile personel için zaman ve emek tasarrufunu sağlayan e-Duruşma sistemi 2020 yılında bazı mahkemelerde başladı. Sistem 2021 yılında ülke geneline yaygınlaştırılacak. Kadına yönelik şiddet konusunda özel önlemler alındı. Bu kapsamda 2019 yılında "Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanunun Uygulanması" konulu genelge yayımlanarak birçok yeni uygulamaya işaret edildi ve somut adımlar belirlendi. 2020 yılında 6284 sayılı Kanun uyarınca verilecek kararlar konusunda HSK tarafından "tedbir mahkemeleri" kuruldu ve faaliyete geçirildi. Her adliyede kadına yönelik şiddet vakaları hakkında tedbir uygulanmasına karar veren alanında uzmanlaşmış hakimler belirlendi. Özellikle nitelikli ve tekrarlanan şiddet vakalarında hakkında verilen tedbir kararlarının, tedbir istenilen kişilere kolluk vasıtasıyla tebliği uygulaması başlatıldı. Aile içi ve kadına yönelik şiddet vakalarının Cumhuriyet başsavcılıklarında kurulan özel bürolarda görevli Cumhuriyet savcıları üzerinden takip edilmesi sağlandı. 

ADLİ DESTEK VE MAĞDUR HAKLARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI KURULDU

Mağdur haklarına ilişkin olarak "Suç Mağdurlarının Desteklenmesine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi" 10 Haziran 2020 tarihinde yayımlandı. Bu kapsamda mağdur odaklı adalet yaklaşımının bir gereği olarak mağdur haklarına ilişkin kurumsal yapılanma oluşturuldu. 2020'de Adalet Bakanlığı bünyesinde Adli Destek ve Mağdur Hakları Dairesi Başkanlığı kuruldu. Yedi adliyede faaliyete geçirilen ve mağdurlara adli süreç boyunca bilgilendirme, yönlendirme ve psikososyal destek hizmetleri sunulması amacıyla oluşturulan "adli destek ve mağdur hizmetleri" müdürlüklerinin sayısı bugün itibarıyla 108 oldu. Adli süreçte kırılgan gruba mensup mağdurların sanık ile yüz yüze gelmeden ve ikincil örselenme yaşamadan ifade ve beyanlarının özel ortamlarda alınması için 89 adliyede 93 adli görüşme odası (AGO) kuruldu.

HÜKÜMLÜLER İÇİN MESLEKİ EĞİTİM MERKEZLERİ HAYATA GEÇİRİLDİ.

2020 yılında eğitim öğretim dönemi itibarıyla hükümlü ve tutukluların infaz sonrasında meslek sahibi olabilmeleri için ceza infaz kurumlarında mesleki eğitim merkezleri açılmaya başlandı.